Demencja, inaczej zwana otępieniem, to termin opisujący grupę objawów, a nie konkretne rozpoznanie czy chorobę. Spotkać również można takie określenia jak miażdżyca uogólniona, skleroza, demencja starcza, Alzheimer.
Demencja jest to upośledzenie funkcji mózgu charakteryzujące się pogorszeniem pamięci i procesów myślowych. Chociaż demencja nie jest normalną częścią starzenia się, to jednak szanse na jej rozwinięcie wzrastają wraz z wiekiem.
Otępienie jest przyczyną poważnej niepełnosprawności. W wyniku postępującej choroby mózgu zostają zaburzone funkcje poznawcze, które prowadzą do istotnego pogorszenia funkcjonowania oraz do wyraźnej niesamodzielności. Otępienie w sposób istotny różni się od naturalnego procesu starzenia się. W starszym wieku wiele ludzima kłopoty z zapamiętywaniem na przykład numerów telefonów czy z przypominaniem sobie nazwisk znajomych osób, jednak u osoby zdrowej nigdy kłopoty te nie są na tyle poważne, aby zapomniała ona jak wyglądają najbliżsi czy jak trafić ma do swojego domu.
Kiedy zauważymy u osób najbliższych czy znajomych postępujące objawy takie jak utrata pamięci, problemy z uczeniem się, apatię, kłopoty w rozróżnianiu przedmiotów, wycofanie się z czynnego życia czy utratę umiejętności wykonywania codziennych zadań, zmiany nastroju, zmianę osobowości czy utratę inicjatywy, to pod żadnym pozorem nie wolno ich bagatelizować i należy udać się do lekarza specjalisty. Pamiętajmy, że starzejący się, zdrowy umysłowo człowiek zawsze zachowuje sprawność intelektualną, a jeśli tak nie jest to mamy do czynienia z chorym osobnikiem.
Demencja przejawia się zespołem różnych objawów spowodowanych zaburzeniami w obrębie mózgu. Dokładna postać objawów doświadczanych przez osoby z demencją zależy od tego, jakie rejony mózgu są uszkodzone przez choroby wywołujące otępienie. W wyniku tych uszkodzeń komórki nerwowe mózgu przestają funkcjonować, tracą połączenia z innymi komórkami i w związku z tym obumierają. Istnieje wiele form demencji, które postępują, a ich objawy w miarę upływu czasu stają się coraz bardziej poważne. Na otępienie może zachorować każdy, niezależnie od wieku.
Najczęstszym powodem demencji jest zwyrodnienie mózgu spowodowane przez chorobę Alzheimera. Jest ona nieuleczalną i postępującą chorobą neurodegeneracyjną, prowadzącą w konsekwencji do śmierci. Wraz z postępem choroby pojawiają się splątanie, agresja, trudności językowe, drażliwość.
Kolejną przyczyną demencji może być tak zwane otępienie naczyniowe, które powstaje w wyniku tworzenia się w naczyniach mózgowych skrzepów. Są one zwykle zbyt małe, aby chory początkowo odczuwał ich skutki, jednak z czasem z ich powodu dochodzi do wyłączenia dużego obszaru mózgu, a wtedy już objawy otępienia stają się odczuwalne. Typowymi objawami, poza zaburzeniami pamięci, są objawy parkinsonowskie, jak również aspołeczność, zmniejszenie dystansu, spadek krytycyzmu.
Inną formą demencji jest otępienie z ciałkami Lewego. W tym przypadku charakterystycznymi objawami są zaburzenia snu, trudności w skupieniu uwagi, omamy wzrokowe i słuchowe. Często występuje sztywność, maskowata twarz oraz zaburzenia równowagi (upadki i omdlenia). Rzadszą przyczyną otępienia jest choroba Picka, zwana też otępieniem czołowo-skroniowym. Objawy pojawiają się często przed 65. rokiem życia. Pierwszymi oznakami nie są zaburzenia pamięci, ale zmiany charakteru. Człowiek dotknięty tym otępieniem staje się aspołeczny, zachowuje się niestosownie i nietaktownie. Może także wystąpić żarłoczność oraz nadmierny wzrost libido. Istnieje również wiele przyczyn wywołujących objawy demencji, które są uleczalne i niekiedy potencjalnie odwracalne. Warunkiem spełnienia tego jest możliwie wczesne ich odkrycie oraz zastosowanie właściwego sposobu leczenia. Do tych przyczyn odwracalnej demencji należą między innymi:
• niedobory żywieniowe, a zwłaszcza braki witamin B1, B6, B12
• odwodnienie
• zatrucia spowodowane przez metale ciężkie, alkohol, środki psychotropowe, narkotyki
• problemy metaboliczne i nieprawidłowości endokrynologiczne
• wpływ stosowanych leków
Otępienie jest schorzeniem, które zmienia życie nie tylko osoby chorej, ale i jej biskich w najdrobniejszych szczegółach. Otępienie może różnie się objawiać u różnych osób. U jednych szybko przybiera formę zaawansowaną, u innych będzie postępować bardzo wolno, bez utrudnień codziennego funkcjonowania. Dla wielu ludzi, których dotyka demencja, to bardzo przerażająca perspektywa, coś poniżającego, a przy tym bolesnego.
Wiadomo już od dawna, że ryzyko wystąpienia otępienia wzrasta z wiekiem. Po przekroczeniu 70. roku życia około 5% populacji zapada na demencję. Obecnie zauważono, że głównymi czynnikami wpływającymi na podwyższenie wieku, w którym seniorzy zapadają na demencję, jest lepszy dostęp do edukacji, co poprawia kondycję mózgu i szerszy dostęp do specjalistów w służbie zdrowia. Wykazano, że działania intelektualne wytwarzają w mózgu tak zwaną rezerwę poznawczą, która pomaga prawidłowo funkcjonować mózgowi nawet wtedy, gdy stan fizyczny ulega pogorszeniu. Na naszą rezerwę intelektualną wpływa zarówno aktywność intelektualna szkolna, jak i ta nabyta w ciągu całego życia. Nigdy nie jest za późno, aby przejąć aktywną kontrolę nad ochroną funkcji poznawczych mózgu poprzez na przykład rozwiązywanie krzyżówek, czytanie książek, prowadzenie rozmów, obsługiwanie nowoczesnych sprzętów czy gier.
Należy zawsze pamiętać, aby nie rozmawiać z osobą chorą jak z dzieckiem, bo to wywołuje u niej frustrację i również należy pamiętać, że chory człowiek ma swoją godność, którą musimy szanować. W czasie rozmowy zawsze należy utrzymywać kontakt wzrokowy, aby osoba chora czuła się ważną i słuchaną. Chcąc nawiązać jak najlepsze więzi z chorym można wspominać w czasie rozmów jego młodość, bo zwykle osoby z demencją chętnie opowiadają o tym, co było w przeszłości.Czasami opowieści chorego mogą nie mieć sensu, bo osoby te mają halucynacje, ale nie należy okazywać zniecierpliwienia oraz nie należy podejmować prób zmiany dyskusji.
Do chorego należy mówić jasno i zrozumiale oraz ciepłym i spokojnym tonem. Ludzkie potrzeby w czasie choroby nie zmieniają się i każdy ma potrzebę akceptacji. Jeżeli osoba z demencją odczuje brak zrozumienia, to wówczas może chcieć zrekompensować ten deficyt poprzez zwracanie na siebie uwagi w złośliwy sposób. Równie ważne w kontaktach z tymi osobami jest stosowanie mowy ciała i powiedzeń dobrze mu znanych. Może się też zdarzyć, że chory nie będzie chciał zażywać leków, bo będzie twierdził, że opiekun chce go otruć. Musimy jednak dopilnować tego i podawać lek na przykład rozpuszczony w wodzie.
Objawy demencji możemy opóźnić poprzez odpowiedni styl życia, w którym będziemy dbali o trening szarych komórek mózgowych. Na naszą niekorzyść działa jednak upływający czas. Im szybciej zaczniemy zapobiegać, tym mamy większą szansę skutecznie się od tego wyroku odwołać albo chociaż przełożyć go na późniejszy termin.
Nie ma lekarstwa na większość chorób otępiennych, dlatego w terapii należy położyć nacisk na poprawę standardu życia poprzez, o ile to jest możliwe, zmniejszenie objawów. We wczesnej fazie demencji możliwa jest poprawa pamięci poprzez stosowanie odpowiednich leków.
Osoby z otępieniem wymagają zapewnienia im bezpiecznego otoczenia, dostępu do profesjonalnej opieki, szacunku oraz ochrony przed wykorzystywaniem przez innych. W naszym społeczeństwie słabe zrozumienie choroby prowadzi nieraz do stygmatyzacji chorych i w pewnym stopniu odbiera im człowieczeństwo, dlatego starajmy się to zmienić.
