Płuca u człowieka to parzysty narząd znajdujący się w klatce piersiowej. W organizmie człowieka występuje prawe płuco, które jest trzypłatowe i płuco lewe, dwupłatowe.
Zdrowe płuca dorosłego człowieka mieszczą około 5-6 litrów powietrza. W płucach następuje pobieranie tlenu z powietrza do krwi oraz wydalanie z krwi do powietrza dwutlenku węgla. Zdrowe płuca wykonują 16-24 oddechów na minutę. Płuca, tak jak każdy organ, narażone są na różne choroby. Jedną z nich jest zapalenie płuc, które jest chorobą o charakterystycznym obrazie klinicznym, znanym już od starożytności (Hipokrates).
Obraz kliniczny znany był medykom od dawna, ale etiologia pozostawała przez długi czas nieodgadniona. Dopiero w XIX wieku rozwój bakteriologii doprowadził do odkrycia drobnoustrojów chorobotwórczych. Pionierem w tej dziedzinie był Ludwik Pasteur, który wyhodował z plwociny bakterię powodującą zapalenie płuc. Natomiast przełomem w leczeniu chorób powodowanych przez bakterie, w tym zapalenia płuc, było odkrycie penicyliny przez Aleksandra Fleminga.
Typowe objawy kliniczne zapalenia płuc to: kaszel (często z odkrztuszaniem ropnej plwociny), gorączka, dreszcze, złe samopoczucie, poty, ból w klatce piersiowej, zwykle zlokalizowany nie za mostkiem, tylko w bocznych częściach klatki piersiowej i nasilający się przy głębokim oddychaniu lub kaszlu. U części chorych występuje duszność.
Konsekwencją choroby jest zmniejszenie powierzchni płuc, duszność, przyspieszony oddech, czasem sinica. Zapalenie płuc często jest powikłaniem chorób zakaźnych, ale występuje też samoistnie, np. w wyniku zakażenia bakteryjnego. Każdy rodzaj choroby wymaga innego leczenia. Najważniejszym czynnikiem ryzyka wystąpienia zapalenia płuc jest wiek. Szczególnie narażone są niemowlęta oraz osoby powyżej 65 roku życia. Alkoholizm, palenie tytoniu czy niedożywienie również mogą mieć wpływ na rozwój choroby. Bardziej narażone mogą być osoby z obniżoną odpornością (chore na cukrzycę, zakażone wirusem HIV, leczone glikokortykosteroidami czy cytostatykami oraz w trakcie radioterapii) czy ze współistniejącymi chorobami płuc takimi jak POCHP, rozstrzenie oskrzeli, nerek, ze schorzeniami układu krążenia lub neurologicznymi. Zapalenie płuc, według czynnika wywołującego chorobę, możemy podzielić na: wirusowe, bakteryjne, atypowe zapalenie płuc będące wynikiem oddziaływania na organizm nietypowych drobnoustrojów, grzybicze, alergiczne, chemiczne. Wirusowe zapalenia płuc może pozostać długo niezauważone, bo daje znacznie mniej charakterystyczne objawy niż bakteryjne zapalenie płuc. Może nie być nie tylko gorączki czy kaszlu. Lekarz nie słyszy zmian w płucach nawet badając nas stetoskopem. Jedyną widoczną oznaką wirusowego zapalenia płuc może być osłabienie organizmu, senność, łatwe męczenie się przy niewielkim wysiłku oraz złe samopoczucie, zlewne poty, duszność. W takiej sytuacji należy zrobić odpowiednie badanie krwi. Ostatecznie wątpliwości może rozstrzygnąć prześwietlenie płuc, na którym będą widoczne zmiany chorobowe. Częstą przyczyną wirusowego zapalenia płuc jest wirus grypy, czasem adenowirusy. Przy wirusowym zapaleniu płuc zaleca się choremu wypoczynek i podaje się witaminy. Nie można jednak leżeć w łóżku, bo to pogarsza i tak już upośledzoną wentylację i osłabia serce. Jeśli chory nie ma gorączki może nawet wychodzić na krótkie spacer by poprawić wentylację płuc.
Bakteryjne zapalenie płuc to schorzenie, które zazwyczaj przebiega bardziej gwałtownie, niż infekcja pochodzenia wirusowego. Dlatego też często łatwiej jest postawić właściwą diagnozę. Zmiany w płucach spowodowane przez bakterie są nie tylko widoczne na badaniu radiologicznym, ale również można je usłyszeć podczas standardowego lekarskiego badania stetoskopem. Objawy bakteryjnego zapalenia płuc to przede wszystkim mocny kaszel – na początku suchy, a potem mokry. Często zdarza się również wysoka gorączka, powyżej38 stopni Celsjusza, co jest charakterystyczne dla wielu infekcji bakteryjnych. Podczas trwania infekcji mogą pojawić się również dolegliwości ze strony układu pokarmowego oraz bóle pleców. W przypadku małych dzieci można zauważyć brak apetytu i osłabienie oraz bardzo duży katar. Gorączka w przypadku najmłodszych może wcale nie wystąpić, dlatego należy zachować czujność nawet w przypadku, gdy objawy przypominają zwykłe przeziębienie. Bakteryjne zapalenie płuc może być spowodowane działaniem paciorkowców lub, o wiele rzadziej, gronkowcami. Tego typu infekcja może być pierwotna, czyli infekcja od razu jest bakteryjna, lub wtórna, w przypadku, gdy choroba jest powikłaniem powirusowym zapalenia płuc. Leczenie tego schorzenia metodami domowymi nie jest możliwe – brak odpowiedniego antybiotyku zazwyczaj kończy się powikłaniem, często jest również powodem śmierci.
Znanych jest bardzo wiele szczepów bakterii, wirusów i innych mikroorganizmów odpowiedzialnych za wywołanie zapalenia płuc. Bardzo często nie udaje się ustalić, który drobnoustrój jest winny, jednak większość zapaleń płuc powodowana jest przez Streptococcus pneumoniae. Zapalenie wywołane przez tę bakterię powoduje typowe objawy.
Grzybicze zapalenia płuc występują zazwyczaj u osób z obniżoną odpornością, na przykład leczonych lekami immunosupresyjnymi, czy u chorych po przeszczepach.
Zachłystowe zapalenie płuc powstaje w wyniku aspiracji bakterii z przewodu pokarmowego do oskrzeli i płuc. Może to nastąpić na przykład u osób cierpiących na refluks żołądkowo-przełykowy albo u osób karmionych na leżąco.
Czasem zapalenie płuc może przebiegać nietypowo: bezgorączkowo, z zachowaniem sprawności. Jedynym objawem zapalenia może być długo utrzymujący się kaszel oraz zmiany osłuchowe. Ludzie w podeszłym wieku tak właśnie mogą przechodzić zapalenie płuc, co jest trudniejsze do zdiagnozowania. Na przykład jedynym objawem choroby u starszych osób może być pogorszenie stanu psychicznego, splątanie, senność, drażliwość, odmawianie przyjmowania płynów czy posiłków.
Bardzo często do zapalenia płuc dochodzi w wyniku niewłaściwego leczenia grypy czy zapalenia oskrzeli. Osoba chora może przekazać innym złośliwego wirusa lub bakterię,najczęściej drogą kropelkową, np. w wyniku kaszlu czy podania rąk, w które wcześniej kichnęła. Wystarczy, że będziemy przebywać z chorym w jednym pomieszczeniu i też zachorujemy. Jeśli mamy silny organizm, chorobę możemy zablokować – jest jednak spora grupa osób, które są bardziej narażone na uaktywnienie się choroby.
Jeśli zapalenie płuc ma etiologię bakteryjną, wówczas stosuje się doustnie antybiotykoterapię. W większości przypadków trwa ona 7 dni. Należy przyjmować antybiotyk ściśle według zaleceń lekarza, a w przypadku wystąpienia uczulenia na antybiotyk należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. Bardzo ważne w trakcie antybiotykoterapii jest przyjmowanie leków osłonowych, zawierających kultury bakterii, by nie spowodować wyjałowienia przewodu pokarmowego. Można dodatkowo spożywać produkty bogate w żywe kultury bakterii, takie jak kefiry i jogurty. Podstawą leczenia ambulatoryjnego jest zaprzestanie palenia tytoniu, odpoczynek, picie dużej ilości płynów.
Leczenie szpitalne zapalenia płuc polega na tlenoterapii pod kontrolą saturacji oraz wyników gazometrii krwi tętniczej, przetaczaniu dożylnie płynów, podawaniu antybiotyku według wyników posiewu, zazwyczaj drogą dożylną. Antybiotykoterapia trwa 7–14 dni, ale w niektórych przypadkach nawet 3 tygodnie.
Rekonwalescencja jest równie ważna jak samo leczenie. Nawet jeśli kuracja antybiotykowa przynosi widoczne efekty i zbliża się ku końcowi, a pacjent czuje się coraz lepiej i chciałby od razu wrócić do codziennych obowiązków, należy wstrzymać się jeszcze przez jakiś czas i zrobić sobie krótki urlop na okres rekonwalescencji. Przy zapaleniu płuc jest to bardzo ważne, głównie ze względu na powikłania, które mogą nastąpić po niedoleczonej do końca chorobie, jak i na możliwość powtarzania się tej przypadłości.
