Tarczyca jest niewielkim gruczołem o ogromnym znaczeniu. Nigdy nie boli i nie da wprost sygnału, że trzeba się nią zaopiekować. Potrafi jednak wywołać tak nietypowe objawy, że trzeba się nagłowić, aby dociec, że o nią właśnie chodzi.
Tarczyca to bardzo ważny, choć często bagatelizowany organ. Tarczyca to nieparzysty narząd wydzielania wew nętrznego, który znajduje się na przedniej powierzchni szyi.
Leży bezpośrednio pod skórą, więc jest bardzo łatwo dostępna dla badania palpacyjnego.
Tarczyca swoim kształtem przypomina nieco motyla. Jest zbudowana z dwóch płatów, które są złączone ze sobą wąską cieśnią. Tarczyca poprzez tak zwane komórki pęcherzykowate produkuje ważne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu hormony: tyroksynę oraz trójjodotyroninę. Z kolei jej komórki okołopęcherzykowe odpowiadają za produkcję kalcytoniny, która reguluje pracę nerek i wpływa na gospodarkę wapniowo- -fosforową. Tarczyca z racji tego, że produkuje niezbędne dla życia hormony, jest bardzo bogato unaczyniona, a zaopatrujące ją gałęzie tętnicze odchodzą od głównych tętnic szyjnych, dlatego przy chorobowym przeroście tego gruczołu często po przyłożeniu słuchawki lekarskiej można wysłuchać szmer krwi przepływającej przez tarczycę.
Każdy gruczoł wydzielania we - wnętrznego, aby popraw nie funkcjonować, musi podlegać specjalnym mechanizmom regulac yjnym. Dotyczy to także tarczycy. Synteza i wydzielanie hormonów tarczycowych reguluje hormon tyreotropowy, w skrócie oznaczany jako TSH, który wydzielany jest przez przysadkę mózgową. Niskie stężenie hormonów tarczycy jest bodźcem do wydzielania TSH przez przysadkę, natomiast ich wysoki poziom hamuje to wydzielanie. Układ taki nazywany jest sprzężeniem zwrotnym. Nad wydzielaniem przez przysadką mózgową hormonu TSH czuwa podwzgórze. Jest to obszar położony w głębi mózgu, blisko jego podstawy, który jest naczelnym ośrodkiem sterującym wydzielaniem większości gruczołów. W przypadku tarczycy niski poziom hormonów tarczycowych pobudza podwzgórze do wydzielania hormonu o nazwie tyreoliberyna, w skrócie TRH, który następnie pobudza przysadkę do wydzielania TSH i w ten sposób stymuluje tarczycę do produkcji hormonów.
Ta rczyca spełnia wiele waż nych funkcji w organizmie ludzkim dzięki hormonom, które produkuje. Przede wszystkim wpływa na prawidłowy rozwój organizmu, odpowiada między innymi za właściwy przebieg procesu dojrzewania i stymuluje wzrost. Reguluje pracę układu pokarmowego, nerwowego oraz kostnego. Ma również wpływ na gospodarkę wodną, lipidową oraz wapniowo- osforanową. Poza tym zarządza tempem przemian metabolicznych.
Obecność hormonów tarczycy dla praw idłowe go rozwoju i życia człowieka jest niezbędna. Brak ich już wż yciu płodowym zaburza wzrost płodu i rozwój mózgu. Niedobór hormonów tarczycy u dzieci może być przyczyną niedorozwoju umysłowego (kretynizmu) i ciężkiego niedorozwoju kośćca. Mają one dwa podstawowe kierunki działania, a mianowicie zwiększają syntezę białek we wszystkich tkankach ustroju oraz wpływają na zwiększenia zużycia tlenu, czyli zwiększają przemianę materii.
Najprościej mówiąc działanie tyroksyny i trójjodotyrozyny polega na pobudzaniu aktywności na poziomie komórkowym. Ponadto stymulują one rozwój ośrodkowego układu nerwowego, pobudzają wchłanianie węglowodanów oraz regulują metabolizm cholesterolu. Mają także pobudzający wpływ na kurczliwość włókien mięśniowych.
Do ich syntezy niezbędny jest jod, który obecny jest w produktach żywnościowych (głównie produkty morza, woda, jodowana sól) Jego zawartość w wodzie i żywności nie pochodzącej z morza jest stosunkowo mała i zależy od jego stężenia w glebie. Aż 80% tego pierwiastka w organizmie znajduje się w tarczycy. Przeciętne dobowe zapotrzebowanie organizmu na jod wynosi około 150 - 200 mikrogramów. Ponieważ organizm ludzki tego pierwiastka nie potrafi wytworzyć, musi być mu dostarczany wraz z pożywieniem. Ta właśnie zależność od czynnika zewnętrznego, jakim jest jod, wyróżnia tarczycę od innych gruczołów dokrewnych. Komórki tarczycy potrafią wychwytywaćjod z krwi (dokąd trafia z przewodu pokarmowego), zagęszczać go i magazynować.
Niedobór jodu w pożywieniu jest w naszym kraju główną przyczyną wystąpienia wola obojętnego, czyli powiększenia tarczycy przebiegającego z jej normalną czynnością wydzielniczą (poziom hormonów we krwi jest w normie).
Najczęściej o powiększeniu tarczycy dowiadujemy się od znajomych, którzy łatwiej mogą zauważyć powiększenie obwodu szyi, który może wystąpić w niedoczynności lub niedoborze jodu. Czasami powiększeniu tarczycy może towarzyszyć ból, który przeważnie występuje w stanach zapalnych. Pozostałe objawy zależą od tego czy występuje nadczynność lub niedoczynność tarczycy i mogą dotyczyć wielu układów.
Typowymi objawami nadczynności tarczycy są okresowe napady kołatania serca, nadpobudliwość nerwowa , uczucie niepokoju, wzmożona potliwość, drżenie rąk, bezsenność, osłabienie, biegunki, płac zliwość, wybuchowość, obrzęki stóp i podudzi. Osoba chora na nadczynność pomimo wzrostu apetytu chudnie oraz promienieje ciepłem co wyczuwa się nawet bez dotykania. Wystarczy potrzymać rękę na wysokości 1-2 centymetrów ponad skórą. Zakłócenia cyklu miesięcznego lub przerwa w miesiączkowaniu dopełniają obrazu choroby u kobiet. W niektórych chorobach przebiegających z nadczynnością, na przykład w chorobie Basedowa, mogą dołączyć się objawy oczne jak podwójne lub nieostre widzenie, wytrzeszcz gałek ocznych, zapalenie spojówek, łzawienie i światłowstręt.
Najczęściej nadc zynność wywołana jest przez gruczolaki tarczycy, chorobę Gravesa-Ba sedowa o podłożu immunologicznym oraz wole guzkowe nadczynne. Przyczyna choroby Graves- -Basedowa nie jest do końca wyjaśniona. Na pewno ważną rolę w patogenezie odgrywają uwarunkowania genetyczne. U około 15% chorych schorzenie to występuje także wśród innych członków ich rodzin.
Jest to choroba autoimmunologiczna czyli spowodowana pewnym defektem układu odpornościowego. Polega on na tym, że organizm przestaje rozpoznawać swoje własne tkanki i niszczy je jako obce. Zjawisko to nazywa się autoagresją. Zapoczątkowanie tego procesu w wielu przypadkach może być poprzedzone zakażeniem bakteryjnym lub wirusowym, urazem fizycznym czy psychicznym. Chorują głównie kobiety między 30 a 50 rokiem życia, natomiast dzieci i osoby w wieku podeszłym stosunkowo rzadko.
Główną przyczyną nadc zynności tarczycy u osób starszych jest obec ność nadc zynnego (toksycznego) wola guzkowe go. Nadmierne wydzielanie hormonów może być spowodowane zarówno przez jeden guzek jak i większą ich liczbę. Objawy nadczynności tarczycy są takie same niezależnie od przyczyny, która je wywołuje. Ponieważ zaburzenia dotyczą wielu narządów i mogą występować w różnym nasileniu to obraz kliniczny jest zmienny i niejednorodny. Bardzo rzadko nadczynność tarczycy może być spowodowana przeznowotwory tarczycy i przysadki mózgowej. Cztery razy częściej na tę chorobę zapadają kobiety niż mężczyźni.
Dla niedoczynności tarczycy objawy są przeważnie zupełnym przeciwieństwem nadczynności. Chorzy mogą uskarżać się na stałe uczucie chłodu, osłabienie aktywności fizycznej, apatię, spowolnienie, twa rz może przybierać charakterystyczny nalany i senny wygląd. Ze strony układu krążenia może wystąpić spowolnienie akcji serca, niewydolność mięśnia sercowego i przyspieszony rozwój miażdżycy, co spowodowane jest zaburzoną gospodarką tłuszczową i wzrostem stężenia cholesterolu. Skóra chorych jest szorstka, sucha, zimna i może wystąpić uogólniony obrzęk, który w przeciwieństwie do obrzęków innego pochodzenia na przykład spowodowanych niewydolnością krążenia po uciśnięciu palcem, nie pozostawia zagłębienia. Włosy stają się łatwo łamliwe i suche. Często obserwowany jest też wzrost masy ciała. Najczęstszymi przyczynami niedoczynności tarczycy są: uszkodzenie gruczołu wywołane zapaleniem, leczenie nadc zynności tarczycy preparatami jodu promieniotwórczego oraz operac je tarczycy.
Do rzadszych przyczyn należy niedorozwój tego gruczołu. Niedoczynność tarczycy przebiegającą z uszkodzeniem jej miąższu nazywamy niedoczynnością pierwotną. Jeśli gruczoł tarczowy nie jest uszkodzony, to jej niedoczynność związana jest z chorobami przysadki mózgowej, która nie wydziela w wystarczający sposób hormonu pobudzającego tarczycę TSH. Stan taki określa się jako niedoczynność wtórną i jest stosunkowo rzadka.
Często nie jesteśmy świadomi tego, że występujące w naszym życiu objaw y mogą mieć związek z zaburzeniami w funkcjonowa niu tarczycy. Nadmierną nerwowość czy senność traktujemy jako chwilowy stan spowodowany zbyt dużą ilością obowiązków i przemęczeniem. Wczesna diagnostyka pomoże nam zastosować odpowiednią terapię i znacząco poprawić jakość życia. W przypadku podejrzenia problemów z tarczycą warto wykonać badanie poziomu TSH. Przy nadczynności tarczycy jego poziom jest niski, z kolei w niedoczynności – wysoki. U osób z powiększoną tarczycą lub guzkami jest wskazane wykonanie badania USG, biopsja oraz scyntygrafia, czyli badanie jodochwytności.
Nieleczone schorzenia tarczycy mogą skończyć się poważ nymi konsekwencjami, a w skrajnych przypadkach zakończyć się śmiercią. Nie bagatelizujmy więc tych objawów i po ich zauważeniu udajmy się do lekarza. Przy obecnym poziomie wiedzy i diagnostyki medycznejoraz powszechnie dostępnych w aptekach skutecznych i bezpiecznych lekach schorzenia tarczycy leczone przez doświadczonych lekarzy nie są już tak groźne jak kiedyś, a w znacznej większości całkowicie wyleczalne.
